Przed rokiem 1989 transakcji leasingowe należałoby w Polsce do rzadkości. Dopiero transformacji polskiej gospodarki zapoczątkowana reformą Balcerowicza wywołała prawdziwy boom usług leasingowych. Wolny rynek oraz dynamiczny rozwój nowych podmiotów gospodarczych sprawiły, że zapotrzebowanie na tego typu usługi rośnie od kilku lat nieprzerwanie.
Zmiany w ustawodawstwie, a w szczególności wejście w życie ustaw o działalności gospodarczej oraz o działalności gospodarczej podmiotów z udziałem podmiotu zagranicznego, stworzyły warunki do powstawania w naszym kraju pierwszych firm leasingowych.
Niestety do chwili obecnej brak jednoznacznych uregulowanych zagadnień związanych z leasingiem w prawodawstwie tak prawnym jak i publicznym.
Nie oznacza to oczywiście, że zawieranie tego typu umów jest nielegalne czy też iż są one nieważne w konsekwencji funkcjonują i mają zastosowanie jedynie przepisy o charakterze ogólnym, nie uwzględniając specyfikę transakcji leasingowych.
Polskie prawo nie zawiera uregulowań wprost odnoszących się do umów leasingu pozwala jednak zakwalifikować do grupy umów nienazwanych przez, które rozumie się generalnie umowy o treści nie przewidzianej pod żadna postacią umów nazwanych.
Uznanie umowy za nienazwaną następuje w momencie gdy niemożliwe jest jej podporządkowanie pod względem prawnym do której z umów nazwanych tzn. Takich umów, których elementy przedmiotowo i podmiotowo istotne określone są wprost przepisami prawa.
Umowa leasingu zawiera wiele elementów wspólnych bądź podobnych z umowami najmu, dzierżawy i sprzedaży na raty.
Dopuszczalność stosowania umów nienazwanych w polskim systemie prawnym należy rozpatrywać w kontekście kodeksu cywilnego, gdzie została sformatowana zasada swobody umów.
Jedyne ograniczenie nakładane z mocy prawa na zawieranie takich umów to zgodność ich treść i celu:
- z przepisami obowiązującego prawa;
- z zasadami współżycia społecznego;
- z właściwościami ( naturą ) stosunku prawnego ( zobowiązani ) wynikająca z umowy.
Umowa leasingowa dotyczy pewnych kategorii dóbr o charakterze inwestycyjnym. Zawierane jest w ramach działalności gospodarczej zarówno leasingobiorca, jak i leasingodawcy, a przedmiot leasingu związany jest z przedmiotem działalności leasingobiorcy.
Celem umowy jest udostępnienie leasingobiorcy prawa do używania rzeczy bez konieczności nabywania jej na własność, w zamian za opłaty uiszczenie okresowe.
Suma rat leasingowych za używanie danego dobra obejmuje spłatę wartość używanego środka oraz zysk leasingodawcy. Umowa leasingu zawierana jest z reguły na czas ściśle określony bez możliwości jej wypowiedzenia.
W drodze wyjątku leasingodawcy jest przyznanie uprawnienie do wcześniejszego rozwiązania umowy, np. w przypadku zaprzestanie uiszczenia rat przez leasingobiorcę czy też ogłoszeniu jego upadłości lub likwidacji.
Umowa leasingu regulować może też kwestie obowiązku i kosztów ubezpieczenia podmiotu leasingu przez leasingobiorcę zawiera klauzulę rozliczeniowe na wypadek wcześniejszego zakończenia np. w razie zniszczenia lub kradzieży leasingowanej rzeczy.
W praktyce przy zawieraniu transakcji leasingu występują dwie umowy – umowa między dostawcą rzeczy będącej przedmiotem leasingu – leasingodawca oraz właściwa umowa zawierana pomiędzy udostępniającym a korzystającym ( laesingodawca a leasingobiorcą ).
Przyszły leasingobiorca dokonuje wyboru przedmiotu dostawy i dostawcy. Po ustaleniu warunków sprzedaży zgłasza się do firmy leasingowej z propozycją zawarcia umowy. W przypadku podpisania umowy firma leasingowa nabywa od dostawcy przedmiot leasingu a następnie oddaje go w użytkowanie leasingobiorcy.
Podkreślić przy tym, iż wybór dostawcy i przedmiotu leasingu należy wyłącznie do leasingobiorcy.
Za używanie przedmiotu leasingobiorca zobowiązany jest do zapłaty czynszu i innych określonych umowa opłat. Przez cały czas trwania umowy przedmiot leasingu stanowi własność leasingodawcy.
Leasingobiorca nie jest uprawniony do ustanowienia na przedmiocie leasingu jakichkolwiek praw na rzecz osób trzecich oraz przelewania praw wynikających z umowy na osoby trzecie.
Natomiast leasingodawca z tytułu zawieranych umów leasingowych może przenosić prawa na rzecz osób trzecich, o czym zobowiązany jest zawiadomić leasingobiorcę.
Typowa umowa leasingu operacyjnego składa się z :
części określającej leasingodawcę, leasingobiorcę, dostawcę i przedmiot leasingu;
załączenia określającego warunki finansowe ( wartość ofertową sprzętu , wpłatę początkową, stawki czynszów leasingowych wysokość depozytu gwarancyjnego przeznaczonego na pokrycie ewentualnych kosztów i strat wynikających z używania przedmiotu leasingu);
załącznika „warunki umowy leasingu operacyjnego” określającego tryb realizacji umowy, zasady regulowania opłat warunki ubezpieczenia i gwarancji leasingowanego sprzętu, sposób dokonywania, zmian w czasie trwania umowy, skutki naruszenia, a także procedurę zakończenia umowy leasingu;
weksla in blanco oraz deklaracji wekslowej wystawionych przez leasingobiorcę;
dodatkowych dokumentów przedstawianych przez leasingobiorcę ( np. umowa spółki, odpis z rejestru handlowego, zaświadczenia z urzędu skarbowego i banku, prowadzącego rozliczenia leasingobiorcy).
pozostałych załączników ( w tym umowa wstępna, wniosek leasingobiorcy o zawarcie umowy leasingu operacyjnego, zamówienie przedmiotu leasingu, protokół zdawczo-odbiorczy, upoważnienie do odbioru sprzętu, upoważnienie do użytkowania sprzętu.)
Leasingobiorca korzysta z przedmiotu leasingu przez czas określony w umowie, a następnie może dokonać zakupu tego przedmiotu na podstawie odrębnie zaciągniętego przez leasingodawcę zobowiązania lub może zawrzeć nowa umowę leasingu.
Zapisy w umowach leasing dotyczące możliwości zakupu przedmiotu po zakończeniu umowy określone są mieniem opcji zakupu i w praktyce gospodarczej maja duże znaczenie.
Leasingodawca zobowiązuje się do odsprzedania przedmiotu leasingu leasongobiorcy bądź osobie przez niego wskazanej a nawet osobie legitymującej się spisanymi oświadczeniem po wygaśnięciu umowy. Zobowiązanie jest dokumentem na okaziciela i jest warunkowe. Może być zbywane osobie trzeciej nie będącej leasingobiorcę okazanie doświadczenia, zobowiązuje leasingodawcę do przeniesienia własności przedmiotu leasingu.
Leasing jako umowa nieznana stwarza dogodne dla stron umowy ( którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne obywatelstwa Polski lub obcokrajowcy ) możliwości kontaktowe kształtowanie poszczególnych jej postanowień.
Strony w tym zakresie ograniczone są jedynie przepisami kodeksu cywilnego dotyczące praw i obowiązków w zakresie zobowiązań
W pozostałym zakresie leasingodawca i leasingobiorca mogą w dowolny sposób kształtować wzajemne relacje. Między innymi mogą swobodnie określa z warunki płatności oraz miejsc czas i sposób jej niszczenia. Ta swoboda kontaktowa w formowaniu umów leasingowych w warunkach polskich w istoty sposób może wpływać na kwalifikowanie tych umów z punktu widzenia poboru podatników.
Ze względu na brak w polskich przepisach norm regulują szczegółowe kwestie transakcji leasingowych rozwija się praktyka stosowania umów leasingowych będących przeniesieniem wzorów wypracowanych w innych krajach.
W sposób bezpośredni umowa leasingu znajduje odzwierciedlenie w przepisach:
dotyczące amortyzacji, w których przewiduje się, że środki materialne będące przedmiotem leasingu mogą być amortyzowane przez ich właściciel ( leasingodawcę ) lub ich użytkownika, jeśli w tym ostatnim przypadku spełnione są pewne warunki, m.in. jeżeli po upływie okresu, na jaki została zawarta umowa, leasingowany środek przechodzi na własność leasingobiorcy.
zasady opodatkowania, w których przewiduje się , że źródłami przychodów są najem, podnajem, poddzierżawa i inne umowy o podobnym charakterze m.in. umowa leasingu.
Brakuje zatem szczegółowych regulacji ustawowych ( zarówno w k.c, jak i w prawie podatkowym ), zwłaszcza wyróżników dla leasingu operacyjnego i finansowego.
Ponadto próby dostosowania się do obowiązujących w świecie ten dostaw prowadzą do tego, że kwalifikacji przychodów oraz kwalifikacji wydatków, jako kosztów uzyskania przychodów, dokonuje się zgodnie z ogólnymi przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i ustaw o podatku od osób fizycznych.
I tak: przyjmuje się, że umowy leasingu operacyjnego ( eksploatacyjnego ) maja charakter umowy najmu lub umowy dzierżawy w związku z czym wydatki leasingobircy ( raty leasingowe ) stanowią czynsz, który obciąża koszty jego działalności czyli jest kosztem uzyskania przychodu, a dla leasingodawcy stanowią przychód ?ze źródła” z których dochód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Leasingodawca ma prawo do dokonania odpisów amortyzacyjnych z przedmiotem przekazywanego w leasing.
Przy umowach leasingu finansowego ( kapitałowego ) do którego zalicza się leasing dóbr inwestycyjnych, opłaty na rzecz leasingodawcy uważa się za formę spłaty wartości rzeczy będącej przedmiotem umowy oraz odsetek należących z tytułu kredytowania zakupu dobra inwestycyjnego.
Wydatki leasingobiorcy stanowią równowartość przedmiotu leasingu wydatkami o charakterze inwestycyjnym obciążającym dochód po opodatkowaniu.
Czyli pokrywane z zysku leasingobiorcy, natomiast płacone przez leasingobiorcę odsetki, stanowiące dochód leasingodawcy są wydatkami obciążającymi koszt działalności leasingobiorcy.
Z analizy transakcji leasingowych między podmiotami krajowym wynika, że istotne znaczenie w świetle obowiązujących papierów ma status prawny leasingodawcy.
Gdy transakcje leasingowe dotyczą podmiotów krajowych leasingobiorcy i zagranicznych (leasingodawcy) to w związku z dokonanymi zmianami w poborze podatku obrotowego od importowanych towarów, które w ramach transakcji lesingowych (międzynarodowych) są objęte podatkiem obrotowym.
Zwolnienia od podatków dotyczą jedynie towarów przywożonych na czas określony.
Oznacza to, że leasigobiorcy dokonują czasowego przewozu środków produkcji i środków transportu w ramach transakcji dzierżawcy, najmu lub oddanie w użytkowanie albo transakcji leasingu międzynarodowego podpisany na podstawie prawa leasingodawcy zagranicznego.
Nie płacą oni ani cła, ani podatku obrotowego od importowych towarów (zwiększa to korzyści finansowe leasingobiorcy) szczególnie w przypadku transakcji leasingu inwestycyjnego, w ramach których w państwach zachodnich płaciłby podatek od wartości dodanej.
W przypadku gdy zamiarem importera jest, aby przedmioty pozostały w Polsce i wówczas mają zastosowanie normalne opłaty celne.
Istnieje jednak możliwość, czasowego przywozu środków produkcji i środków transportu, wynajętych lub oddanych do użytkowania, na co trzeba uzyskać przyzwolenie wydane przez Departament Promocji Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z zagranicą.
W przypadku gdy zachodzi konieczność przekazania opłata na rzecz leasingodawcy za granicę, polski leasingobiorca powinien uzyskać zezwolenie dewizowe NBP jako że dokonywanie takich płatności nie jest możliwe w ramach ogólnego zezwolenia na uiszczenie płatności zagranicznych na zakup i przewóz towarów.
W razie ogłoszenia upadłości leasingobiorcy składniki majątkowe należące do niego nie podlegają procedurze upadłościowej z tym, że leasingodawca musi wystąpić ze stosownym żądaniem.
Prawa wynikająca z umowy leasingowej mogą być realizowane, w ten sposób że kurator masy upadłościowej może zrealizować wykonaną umowę lub odstąpić od jej realizacji.
Na gruncie polskiego systemu prawnego nie ma systemu rejestracji, który służyłby ochronie praw leasingodawcy w stosunku do wyleasingowanych środków, dopuszcza się prawo zastawu wyleasingowanych środków na rzecz banku leasingodawcy. Jest także możliwość zabezpieczenia zobowiązań leasingobiorcy na podstawie umowy poręczenia.
Dokonany powyżej na podstawie aktualnego stanu prawnego w Polsce przegląd regulacji odnoszących się do leasingu wskazuje na pilną potrzebę podjęcia oraz nad zmianą przepisów Kodeksu Cywilnego oraz przepisów finansowo-ksiegowych, podatkowych i celnych, które zapewniły pozostanie prawidłowych i przejrzystych regulacji dla tego typu transakcji kompatybilnych z rozwiązaniem przyjętymi w krajach o gospodarce rynkowej.
Chodzi o sprecyzowanie różnych rodzajów transakcji leasingowych, które uwzględniłyby m.in.:
kwestię rozłożenia ryzyka transakcji;
wysokości opłat leasingowych
powiązania prawa do korzystania z udostępnionego dobra z okresem amortyzacji;
zagadnienie prawa własności po wygaśnięciu umowy leasingowej itp.
Brak jednoznacznych rozstrzygnięć w tym zakresie będzie stwarzać podstawy do naruszenia interesów budżetu państwa z tytułu należności, celnych i podatkowych.
Nieprecyzyjność polskich regulacji w tym obszarze, której konsekwencją jest m.in. brak ochrony prawa leasingodawcy do przedmiotu leasingu, może zniechęcić do wchodzenia na polski rynek zagranicznych firm leasingowych bądź też spowodować zwiększenie z tego tytułu opłat leasingowych dla polskich leasingobiorców ( zwielokrotnione gwarancji ).
